PROSTAT HASTALIKLARI TANISINDA PSA VE SERBEST PSA

Prostat kestane büyüklüğünde bir cinsiyet bezidir. Hemen idrar kesesinin altında yerleşmiştir ve idar yapma sırasında idrar torbasından aşağı idrar taşıyan kanal olan üretranın bir kısmını çevrelemektedir. Prostatın birincil rolü ejakulasyon için gerekli sıvının bir kısmını sağlamaktır.
Prostat hastalıkları sıklıkla BPH,prostatit ve prostat kanserinden oluşmaktadır.Bu rahatsızlıklardaki ana bulgular ise:

• Özellikle geceleri sık idrar yapma
• Ani idrar yapma gereksinimi
• İdrar yapmak için zorlanma
• İdrar yaparken yanma ve sızı
• İdrar kaçırma
• Zayıf idrar akımıdır.

Bunlardan en önemlisi olan prostat kanseri belli bir yaşı geçmiş erkeklerin adeta korkulu rüyasıdır. Ancak son 10-15 yıldır tıp alanında yapılan araştırmalar ve bunların sonucunda gerçekleşen ilerlemeler sayesinde bu hastalığın tedavisinde başarı şansı oldukça artmıştır. Ölüm oranı çok azalmış, yaşam süresi uzamış, yaşam kalitesi yükselmiştir. Fakat doğal olarak hastalığa erken tanı konulması şarttır.
Tanıda fizik muayene, radyolojik, patolojik incelemelerin yanı sıra kullandığımız bir kan testi (PSA) çok önemli bir yer tutar. Alınan kan örneğinde PSA ve serbest PSA düzeyi ölçümü hızlı sonuç veren, basit ve kolay ulaşılabilir bir tanı yöntemidir.
Prostat spesifik antijen (PSA) prostatın epitel hücreleri tarafından üretilen ve seminal sıvıda yüksek oranda bulunan protein yapıda bir antijendir. Sağlıklı kişilerde de seruma az miktarda karışmaktadır. Normal düzeyi ilerleyen yaşla birlikte biraz artmasına rağmen kabaca 4 ng/ml’nin üzerindeki değerler dikkate alınmalıdır. PSA düzeyi sadece BPH (iyi huylu prostat büyümesi) ve prostat kanseri (prostat Ca) durumlarında artmaz. Prostat enfeksiyonu (prostatit), ürolojik muayene, cinsel ilişki ya da masturbasyon ile boşalma, mesane sondası varlığı, prostattan biyopsi alınması durumlarında da serum PSA düzeylerinde bir miktar artış görülür. Bu yüzden serum PSA düzeyi ölçümü için kan örneği vermeden önce bu gibi durumlara dikkat edilmelidir.
Serbest PSA, PSA’nın kan proteinlerine bağlanmadan serbest olarak dolaşan formudur. İkisinin arasındaki oran prostatın selim hastalıklarıyla kanserinin ayırıcı tanısında sıklıkla kullanılan bir parametredir. Serbest PSA/ total PSA oranı % 15’in altında olup total PSA düzeyinin 10 ng/ml’nin üzerinde olması kuvvetle muhtemel bir prostat kanseri işaretidir. Serbest PSA/total PSA oranının %22’nin üzerinde olup total PSA düzeyi 6 ng/ml’nin altında ise BPH ve diğer iyi huylu prostat hastalıkları akla getirilir. Ancak yine de prostat kanseri olasılığı tamamen yok sayılamaz ve ürolojik muayene, radyolojik tetkikler, gerekirse patolojik incelemelerle tanı desteklenmelidir.
Bölgesel lenf düğümlerinin tutulumu ve uzak metastazların varlığı tedavide başarı oranını düşürürken, prostat kanserinin daha prostat kapsülünü aşmadan, erken safhada teşhis edilmesi tedavinin başarı şansını arttırır. Bunun da en kolay yolu özellikle 40 yaşını aşmış erkeklerin yılda bir kez PSA ve gerekirse serbest PSA düzeylerini ölçtürüp bir üroloji uzmanına muayene olmalarıdır.
Dr. Emre Dramalı
Biyokimya uzmanı.